Tweede Wereld Oorlog

Aarle-Rixtel in de Tweede wereld oorlog.

de Aanloop

In heel Nederland worden er fascistische organisaties en politieke partijen opgericht in de jaren 20 en 30 van de 20e eeuw. Zoals de N.S.B. In Aarle-Rixtel is een incident van voor de oorlog bekend, tijdens de kermis van 1934.

Gilde koning Marinus van de Kerkhof was koning van de Rode Schut geworden na het koningschieten van de Sint Margarethagilde tijdens de kermis van 1934. Hij schrijft in zijn verslag: Na afloop ging de gilde met de Keizer en Koning het hoofd door het dorp, overal nieuwsgierig, en blijk van belangstelling. Eindelijk kwamen wij ook in het Café van Eupen. Allen gingen steeds bij elkander zitten, aan een ander tafel zaten eenige luitjes, alle uit Aarle. Niets vermoedend kwam iemand uit het groepje, wenschte mij het Koningschap proficiat namens de daar zittende en kwam met een flink figuur voor den dag en legde en vlotte spiets af. Hij bood mij eigenlijk met gloedvolle woorden het hakenkruis aan dat listig en goed gemaakt was van plaatijzer en hoopte dat ik dat steeds in mijn Koningschap zou eeren. Heel stil werd het en een ieder was ontzettend benieuwd vooral aan die tafel wat ik zou antwoorden, wat ik als volgt deed. Mijne Heren, ik dank u voor uwe gelukwenschen alsmede uwe kameraden, mits zij gemeend zijn, met mijn Koningschap, alsmede aan de Gilde. Maar ik verafschuw uwe verdere woorden over u hakenkruis, ik noch iemand anders hier tegenwoordig, en vooral mijne Gilde niet wil iets, noch heden, noch ooit te maken hebben met al wat socialistisch heet, ik wens geen hakenkruis in natuur zoals u hiermede aanbied, noch van u noch van iemand anders. Zij die zich met de Hitler beweging bezig houden horen niet in ons dorp thuis, en die er over spreekt en noch wel in het openbaar, maakt zich belachelijk dat zijn zweet in een korte tijd over zijn gelaat zal uitbreken. Het is eenmaal onmogelijk dat iemand zich kan bezighouden met twee verschillende richtingen, zoo als u thans doet. Verder meen ik zeker te weten dat ik het Sint Margaretha Gilde en vele daarbuiten een eer heb aangedaan het Koningschap vandaag te aanvaarden. Zou ik dan na enige uren reeds een lafaard worden? Neen, duizendmaal neen, en daarom geeft hier dat ding, rukt het uit zijn handen opdat ik het betrap en dat kruis in het diepste der afgrond wens, alsmede uwe woorden. Groot geroep, leve de Koning, hoera, bravo geroep. Deze lage daad, hetzij uit sjalousie afgunst of lol om mij en de gilde te vernederen was niet geslaagd. Daarover nog lang gesproken gingen wij alle zeer voldaan om 6 uur naar huis.

De Luchtbeschermingsdienst in Aarle-Rixtel.
De mobilisatie van de Nederlandse strijdkrachten in 1939.

Eind oktober 1939 bepaalt Hitler dat heel Nederland moet worden veroverd.

Op 2-11-1939 wordt de staat van beleg afgekondigd voor Helmond en omgeving.

de Duitse inval

Vrijdag 10 mei:
Op vrijdag 10 mei 1940 om 3:55 vielen de Duitsers Nederland binnen. (A-Tag und X-Zeit)

De militairen waar Nard van de Graef mee aan de Maas lag zagen rond 4:30 voor het eerst Duitse soldaten aan de overkant van de maas lopen.

Piet Beniers zegt dat de inwoners van Aarle_Rixtel in de ochtend vab 10 mei het geronk van vliegtuigmotoren hebben gehoord. In de ochtend zagen ze de vliegtuigen, beschilderd met hakenkruizen ook. Zo komt er rond 9:00 op 10 mei een Duits vliegtuig laag over de Dorpsstraat heen. Men kon de bemanning goed zien. De brug over de Zuid-Willemsvaart is omhoog gezet en van explosieven voorzien. Mensen die willen oversteken kunnen een roeibootje gebruiken.

Zodra het donker werd moest men voor het eerst echt verduisteren.

In de loop van de dag hebben winkeliers met grote etalageramen de ramen beplakt met plakband om glasschade te voorkomen.

Volgens Jan Barten staat er naast het huis van dokter van Bergen in de Dorpsstraat een stuk afweergeschut. Daarmee is op vliegtuigen geschoten.

De moeder van Cor Beniers vertrekt met Taxi van Heijst naar Wouw in West-Brabant.

Tot in de avond van 10 mei werden er door Nederlandse militairen nog maar weinig Duitsers in de richting van Aarle-Rixtel gesignaleerd.

Zaterdag 11 mei:
Om 24:00 (middernacht van vrijdag 10 naar zaterdag 11 mei) kreeg het 27ste Regiment infanterie van de Peel Divisie de opdracht om zich uit de Peel-Raamstelling terug te trekken tot achter de Zuid-Willemsvaart

De 2de Compagnie van dit regiment kwam bij Aarle-Rixtel te liggen.

Mensen die in de buurt van de brug over de Zuid-Wilemsvaart wonen moeten hun huizen verlaten.

Om 4:00 op zaterdag 11 mei 1940 is de brug over de Zuid-Willemsvaart opgeblazen door Nederlandse politietroepen. Er is veel schade aan de huizen die in de buurt van de brug staan. Alleen het beweegbare middendeel van de brug raakt beschadigd.

Om 4:30 werden alle mijnen in ons gebied op scherp gesteld.

Het 27ste regiment trok zich terug tot Lieshout. Ze laten veel paarden en materieel achter. Daar waar de Zuid-Willemsvaart en Wilhelminakanaal samenkomen.

Op 11 mei om 13:00 werd de Laarbrug opgeblazen om de Duitsers te vertragen.

Op 11 mei om 15:00 werd de brug over het Wilhelminakanaal opgeblazen.

Zondag 12 mei (eerste pinksterdag)
Aarlese jongeren gaan naar de plek waar de Nederlandse militairen hun materieel en paarden hebben achtergelaten. Theo Barten: Veel wagens zijn toen de dijk af en het kanaal in geduwd. Tiny van Roij was daar ook bij.

Vanuit Helmond komen er dan Duitse troepen aan richting deze jongeren die daar aan het spelen / rotzooien zijn. De Duitsers openen het vuur, waarna dokter Dijkman met ze weet te overleggen zodat de jongeren kunnen wegvluchten.

Tweede ontmoeting met Duitse soldaten tijdens de inval: Piet Beniers vertelt: vanuit de Brug komen er 4 motoren met zijspan met elk 3 zwaar bewapende Duitsers de Dorpsstraat ingereden. Ze rijden richting Lieshout, komen terug en stoppen bij de benzinepomp van Jan Thomassen. Ze laten de tanks van de motoren vol doen, betalen en verdwijnen weer in de richting vanwaar ze zijn gekomen.
Jacques Swinkels: Die Duitsers bij Jan Thomassen hebben ieder een handgranaat in de hand. Ze zijn Feldgendarmerie, hebben een maanschild om (Piket dienst). Daarna rijden ze verder richting Lieshout.

Maandag 13 mei (tweede pinksterdag)
De derde ontmoeting met Duitse soldaten tijdens de inval:
Pas op maandag 13 mei 1940 om 14:30 werd voor het eerst een groep Duitsers gezien die door het dorp trokken. Hun hoofd groep trok van Beek en Donk over het Laar naar Lieshout

Dinsdag 14 mei:

Woensdag 15 mei:

Op 15 mei 1940 tekende generaal Winkelman de capitulatie van Nederland in het dorp Rijsoord.

de Bezetting

Op 20 mei 1940 kwamen 9 Aarlerixtelse jongens terug, die in het Nederlandse leger hadden gediend. Later kwamen ook 12 andere jongens terug.

De Duitsers verzoeken de burgemeester op 22-5-1940 om na te gaan of er nog Belgen, Fransen of Engelsen verblijven in Aarle-Rixtel. En ze vervolgens over te dragen aan de autoriteiten. Er zijn er geen in Aarle-Rixtel is het antwoord.

Op 29-5-1940 werd Arthur Seyss-Inquart de Rijkscommissaris in de bezette Nederlandse gebieden. Aarle-Rixtel valt direct onder de Ortskommandatur Helmond.
De burgemeester krijgt de opdracht om een bordje te plaatsen voor het gemeentehuis van 70 bij 40 cm met opschrift: Gemeinde Aarle-Rixtel gehört zur Ortskommandatur Helmond, Markt 17, Tel 84. Ook moeten alle straatnaamborden geel worden met een zwarte rand.

Op 3-6-1940 zond Burgemeester Haffmans een brief aan de ortskommandant in Eindhoven om te melden dat hij de militaire voorwerpen, die waren achtergelaten langs het kanaal, had overgedragen aan de Weermacht. Op dat moment waren er Duitse troepen in Beek en Donk. De Aarlese veldwachter bezorgde later ook nog een gevonden pistool en twee trommels met mitrailleur patronen. Bij het Wilhelminakanaal werden 35 achtergelaten Nederlandse legerpaarden aangetroffen.

Eind juni 1940 werd de eerste gemeenteraadsvergadering gehouden na de inval. Na de opening memoreert de Voorz. de gebeurtenissen van de laatste maanden en zegt, dat het de plicht is van alle burgers zich aan de huidige omstandigheden correct aan te passen. Hij deelt voorts mede, dat de rondvraag in de toekomst vervallen is op wensch der overheid. De Voorz. deelt voorts mede, dat de rijkscommissaris toestemming heeft verleend voor de voortzetting van den bouw van het nieuwe raadhuis...

Op 1 september 1941 wordt de gemeenteraad op non actief gesteld. Alleen de burgemeester heeft de mach, die weer orders van de bezetter op moet volgen. Maar burgemeester Haffmans bepaalt op 17-9-1941 dat de 2 wethouders als algemene vertegenwoordigers moeten optreden. 1e vertegenwoordiger is A.J. Verstappen de 2e is J.A. Gijsbers.

De gemeenteraad hield op 19-7-1941 haar laatste vergadering. De burgemeester Haffmans en de wethouders Toon Verstappen en Johan Gijsbers bleven.

Op 17-8-1941 vielen 2 bommen op het Laar dichtbij de Hemel.

Vanaf december 1941 werden alle politieke partijen in Nederland verboden, op de N.S.B. na. Ook de politieke partij de Nederlandse Unie werd verboden. Van deze partij werd in Aarle-Rixtel wat propaganda materiaal in beslag genomen.

In de zomer van 1942 vielen 2 keer enkele brandbommen in het oostelijk deel van Aarle-Rixtel.

Op 1 augustus 1942 vielen er ongeveer 100 brandbommen op de Heikant en op Heuvel.

Op 2 december 1942 werden de klokken door de Duitsers gevorderd. De oudste klok van 1412 mocht blijven hangen, maar de grote klok werd meegenomen en het angelusklokje viel voor de kerk kapot. Ook bij burgers werd metaal gevorderd. (In het boek Aarlese mensen staat dat de klokken van 1412 en 1670 uit de handen van de Duitsers bleven doordat ze goed opgeborgen werden. Blz 149)

De verzetsgroep van de burgemeesters:
Na de oorlog werd bekend dat een aantal burgemeesters in Zuid-Oost Brabant een verzetsgroep hadden opgezet. Die bestond uit de groep Geldrop en de groep Croij. De leiding was in handen van de burgemeester van Geldrop van der Putt. Burgemeester Haffmans behoorde tot de groep Croij. De burgemeester van Someren en Asten, ook leden werden vermoord door de Duitsers op 15-8-1944 langs het kanaal bij Someren. Tien burgemeesters zijn in concentratiekampen terecht gekomen. de meesten keerden niet terug. Veel burgemeesters werden actief rond 1943 toen hun burgers werden opgeroepen voor de arbeitseinsatz. Op 18-2-1943 stuurde de burgemeester Haffmans een boze brief naar de secretaris-generaal van het departement van binnenlandse zaken in Den Haag. Waarin hij dreigde zijn ambt neer te leggen als niet onmiddellijk gestopt zou worden met het oproepen van burgers voor de arbeitseinsatz.

Op 13-10-1943 eisten de Duitsers van burgemeester Haffmans 30 arbeiders die moesten gaan werken in Eindhoven en omgeving voor het Duitse leger. In 1944 dook burgemeester Haffmans onder, wethouder Gijsbers nam het bestuur over als loco-burgemeester.

In 1943 stortte een geallieerd vliegtuig neer in Aarle-Rixtel.

Russen in Mariëngaarde. Van 6 tot en met 20 januari 1944 verbleven er enige Russische soldaten in Duitse dienst in Aarle-Rixtel. Ze werden ondergebracht in het klooster Mariëngaarde. De zusters schreven: de lokalen van de lagere school moesten enkele weken ontruimd worden voor de Russen. Dit waren gevangenen die wilden vechten voor de Duitsers. De arme drommels waren opgetogen over de properheid van de ruimten, waarin ze werden ondergebracht, maar na hun vertrek hing er zo een onverdraaglijke stank, die er niet uit te krijgen was, voordat alle muren gesaust waren.

Distributie

De distributie was in 1939 begonnen met de distributiewet. Het doel was oom de beschikbare voeding eerlijk te verdelen.
In november 1939 krijgt men de distributiestamkaarten.
Vanaf 1-5-1940 werd het algemene distributiebonboekje uitgereikt.

In augustus en september 1940 worden er bonkaarten voor distributie uitgereikt.

Als eerste: Koffie, thee, brood, meel, boter, margarine, vetten, olie, kruideniersartikelen, vlees, gebak, eieren.
Als tweede vanaf eind 1940 ook: textiel, schoenen, brandstof en verf.
In 1941 ook: melk, cacao, jam, aardappelen, kaarsen en fietsbanden.
In 1942 ook: snoep, tabak, serviesgoed, keukengerei.
In 1943 ook: groente, fruit, surrogaatkoffie, thee.
In 1944 ook: zout, lucifers, gist, vis.

Textiel tot 1949. Sigaren tot 1947. Koffie tot 1952.

Aarle-Rixtel viel onder het distributiebureau aan de Mierloseweg in Helmond. Hiervan is een dependance ingericht op het gemeentehuis van Aarle-Rixtel. Daar werkt Jacques Swinkels. 1 keer per maand krijgt de Aarlese dependance nieuwe bonkaarten. Dan komen er 2 ambtenaren uit Helmond bewaakt door politie. De bonkaarten die over zijn, brengt Jacques Swinkels met de fiets naar het kantoor in Helmond. Wachtmeester Ellebroek begeleid hem.

In juli 1943 moet men voortaan de bonkaarten ophalen in Helmond in zaal Atgier aan de Markt. Vanaf september 1943 veranderde dat naar Café van Roij in Aarle-Rixtel.

Druk op verenigingen

Het was de bedoeling dat de scouting op zou moeten gaan in de jeugdvereniging van de N.S.B. de jeugdstorm.
De Harmonie moest zich aansluiten bij de Kultuurkamer, dat hebben ze geweigerd.

Persoonsbewijs

Het persoonsbewijs was een identiteitskaart die ingevoerd is door de Duitse bezetter. Vanaf april 1941 was elke Nederlander van 15 jaar en ouder verplicht er één te hebben.
De politie in Aarle-Rixtel vroeg nooit naar het persoonsbewijs van Aarlerixtelnaren.

Onderduikers

1 Op de Heikant verbleven Krijn Henricus Roest, Henk Jansen en Bert van Wiel om aan de arbeitseinsatz te ontkomen.

Lijst van personen te werk gesteld voor de Arbeitseinsatz
Lijst van personen die omgekomen zijn als gevolg van de Tweede Wereld Oorlog
Lijst van neergestorte vliegtuigen in Aarle-Rixtel tijdens de Tweede Wereld Oorlog

de Bevrijding

Voor onze regio begon de bevrijding op 17-9-1944, als onderdeel van operatie Market Garden trok het 30e korps van het 2e Britse leger richting Valkenswaard. Ze werden gesteund door het 12e en 8e korps.

Valkenswaard 17 september bevrijd

Eindhoven 18 september bevrijd

Helmond 25 september bevrijd

Zowel de Duitse als de geallieerde troepen trokken ten westen en oosten van Aarle-Rixtel verder, in Aarle-Rixtel kwamen ze niet. Er is dus niet gevochten om de bevrijding van Aarle-Rixtel in Aarle-Rixtel. Er word 25 september aangehouden als bevrijdingsdag.

Sommige mensen zagen enkele Britse militairen.

Op 25 september werd de aanval op Bakel begonnen door de Britten.

Bij de aanval op Bakel op 25-9-1944 kwam een man om het leven die in Aarle-Rixtel was ondergedoken en actief was in het verzet.
Bij een poging om 4 Duitsers uit een boerderij op Mathijseind in Bakel te halen, werd Krijn Henricus Roest dodelijk gewond. Hij stierf op 25-9-1944, hij is begraven op het kerkhof van Aarle-Rixtel .
Zijn collega Henk Janssen uit Arnhem verongelukte op 28-10-1944 toen hij botste op een Brits legervoertuig. Hij was net de foto's gaan halen van de begrafenis van Krijn roest. Hij werd naast Krijn begraven op het kerkhof in Aarle-Rixtel.

Van 15 tot en met 25 september hadden de burgemeester en de wethouders ondergedoken gezeten.

Na 25 september 1944 keerde de burgemeester Haffmans terug.

Er werden 28 N.S.B.-ers, Duitsgezinden en verdachten van landverraad gearresteerd.
Ze werden in de Sint Jozefschool ondergebracht voor enkele dagen.
Er waren 2 SS-ers en 1 lid van de waffen SS die regelmatig in Aarle-Rixtel verbleven, net voor de bevrijding gevlucht.
Er werden 24 personen naar Kamp Vucht overgebracht.
In 1945 verbleven enkele kinderen van de gevangengenomen verdachten bij de zusters van het klooster Heilig Bloed. Omdat de zusters van Duitse afkomst waren, vond men het beter om de kinderen ergens anders onder te brengen. Enkele gevangenen werden in 1946 / 1947 weer in vrijheid gesteld en keerden terug. Ook was er een NSBer die in 1945 al weer vrij rond liep, tot ongenoegen van de Aarle-Rixtelnaren. (Deze NSBer was in Duitsland geboren, hij had zijn Nationaal Socialistische denkbeelden niet afgeleerd)

Na de bevrijding werden de scholen gevorderd voor inkwartiering van geallieerde soldaten en gewonden. Ook waren er ongeveer 350 evacués uit Venray, Deurne en Mook.

Op 27-9-1944 kon er weer elektriciteit worden geleverd. Mits men per gezin maar 1 lamp aandeed, en niet gebruiken voor kracht en kookdoeleinden.

In december 1944 was er een noodbrug over de Zuid-Willemsvaart.

Op 1-1-1945 stortte er weer een vliegtuig neer in Aarle-Rixtel.

In maart 1945 kon pas het onderwijs worden hervat op de jongens en meisjesschool nadat ze werden vrijgegeven door de geallieerden.

Britse militairen bleven tot mei 1945 in Aarle-Rixtel.

Nederlandse bevrijding op 5-5-1945.

Op Koninginnedag 31-8-1945 werd de bevrijding op grootse wijze gevierd.

Op 4-9-1945 werd een tijdelijke gemeenteraad aangesteld. Die bestond uit 11 leden. O.a. J.A. Gijsbers, F.C. Beniers. In 1946 werd een nieuwe gemeenteraad gekozen.

In september 1945 werd uit dankbaarheid dat Aarle-Rixtel in de oorlog was gespaard, het Onze Lieve Vrouw beeldje uit de kapel in processie naar de kerk en weer terug gedragen.